अभ्यास आणि पालक - एक प्रेरणादायी नातं
घरातील वातावरण हे मुलांच्या शिकण्यावर सर्वात मोठा प्रभाव टाकतं. घरात सतत टीव्ही, मोबाईल किंवा आवाज असेल तर मुलांचं लक्ष विचलित होतं. म्हणूनच अभ्यासासाठी शांत, स्वच्छ आणि उजळ जागा असणं आवश्यक आहे. पालकांनी अभ्यासाच्या वेळेस मुलांना योग्य वातावरण द्यावं, त्यांच्या अभ्यासात व्यत्यय आणू नये आणि त्या वेळेत घरातील शांतता राखावी.
मुलांवर अभ्यासाचं दडपण न आणता त्यांना प्रोत्साहन देणं महत्त्वाचं आहे. मुलांनी जर एखादा धडा नीट वाचला, उदाहरण सोडवलं किंवा नवीन गोष्ट शिकली, तर त्याचं कौतुक करावं. छोट्या यशाचं कौतुक केल्याने मुलांना आत्मविश्वास मिळतो. उलट सतत टीका किंवा तुलना केल्यास त्यांचा आत्मसन्मान कमी होतो आणि अभ्यासाविषयी उदासीनता वाढते. “तू इतरांप्रमाणे का नाही शिकत?” अशा वाक्यांनी मुलांमध्ये न्यूनगंड निर्माण होतो. म्हणून पालकांनी त्यांच्या प्रयत्नांचं कौतुक करावं आणि चुका समजावून घ्याव्यात.
अभ्यासाला खेळ, कथा आणि अनुभवाशी जोडल्यास तो अधिक आनंददायी वाटतो. लहान मुलांना गोष्टी, चित्रं आणि खेळाच्या माध्यमातून शिकवलं तर ते उत्साहाने शिकतात. गणित शिकवताना पझल्स वापरणं, इतिहास शिकवताना चित्रं दाखवणं किंवा विज्ञान शिकवताना प्रयोग दाखवणं अशा पद्धतींनी अभ्यास मनोरंजक बनतो. आजच्या काळात इंटरनेटवरील शैक्षणिक व्हिडिओ, क्विझ अॅप्स किंवा गेम्सचा योग्य वापर करून अभ्यास अधिक सोपा करता येतो. मात्र या साधनांचा वापर मर्यादित ठेवणंही आवश्यक आहे.
पालक स्वतः शिकण्याची आवड ठेवतील तर मुलांवर त्याचा परिणाम होतो. मुलं नेहमी मोठ्यांचं अनुकरण करतात. पालक जर स्वतः पुस्तकं, वृत्तपत्र किंवा माहितीपूर्ण लेख वाचत असतील, तर मुलांनाही वाचनाची सवय लागते. पालकांनी अभ्यासाबद्दल सकारात्मक बोलावं. “अभ्यास म्हणजे आनंद, तो ओझं नाही” ही भावना मुलांच्या मनात रुजवली पाहिजे. दररोज थोडा वेळ कुटुंबाने एकत्र वाचन किंवा चर्चेसाठी ठेवला तर घरात शिकण्याचं वातावरण निर्माण होतं.
अभ्यासाची आवड टिकवण्यासाठी शिस्त आणि नियमितता महत्त्वाची असते. दररोज ठराविक वेळेला अभ्यासाची सवय लावल्यास मुलांमध्ये एकाग्रता वाढते. पालकांनी जबरदस्ती न करता अभ्यासाचे छोटे टप्पे तयार करावे. थोड्या वेळाचा पण सातत्याने केलेला अभ्यास मोठ्या प्रमाणात परिणामकारक ठरतो.
पालकांनी मुलांच्या अभ्यासात सहभाग घ्यावा. त्यांच्या शंका समजावून द्याव्यात, त्यांना प्रश्न विचारायला प्रोत्साहन द्यावं. काही वेळा पालक एकत्र बसून अभ्यास करत असल्याचं भासवलं तरी मुलांना प्रेरणा मिळते. अभ्यासातील अवघड भाग समजावून सांगताना रागावण्याऐवजी संयम ठेवावा. मुलांच्या प्रगतीविषयी शिक्षकांशी संपर्क ठेवावा आणि गरज असल्यास योग्य मार्गदर्शन घ्यावं.
मुलांच्या आवडीनुसार आणि क्षमतेनुसार त्यांना प्रोत्साहन दिलं पाहिजे. प्रत्येक मुलं वेगळी असतात, त्यांच्या शिकण्याची गती आणि पद्धत भिन्न असते. म्हणून इतरांशी तुलना करण्याऐवजी त्यांच्या वैयक्तिक प्रगतीकडे लक्ष द्यावं. जेव्हा पालक मुलांच्या छोट्या यशाचं कौतुक करतात, तेव्हा मुलं अधिक मेहनती बनतात आणि अभ्यासात रस दाखवतात.
मुलांना शिकवताना “का” आणि “कसे” या प्रश्नांची सवय लावावी. त्यामुळे त्यांची विचारशक्ती वाढते. शिक्षण हे केवळ गुण मिळवण्यासाठी नसून ज्ञान मिळवण्यासाठी आहे, हे मुलांना समजावणेही गरजेचे आहे. जर मुलांना शिकण्यात आनंद मिळाला, तर ते स्वाभाविकपणे अभ्यासात रमू लागतात.
अभ्यासासोबत खेळ, संगीत, चित्रकला आणि विश्रांती यांचा समतोल राखावा. मुलांना केवळ अभ्यासात गुंतवून ठेवू नये. खेळामुळे त्यांचे मन ताजेतवाने राहते आणि पुन्हा अभ्यास करण्याची ऊर्जा मिळते.
अखेर, मुलांमध्ये अभ्यासाची आवड जबरदस्तीने निर्माण होत नाही. ती प्रेम, संयम, प्रोत्साहन आणि योग्य मार्गदर्शनाने विकसित करावी लागते. पालकांनी मुलांशी प्रेमाने वागून, त्यांचा विश्वास जिंकून आणि अभ्यासाला आनंददायी बनवून त्यांना शिकण्याची खरी प्रेरणा दिली पाहिजे. जेव्हा घरात सकारात्मकता, संवाद आणि शिकण्याचं वातावरण असतं, तेव्हा अभ्यास ही केवळ जबाबदारी राहत नाही, तर ती आनंदाची सवय बनते.
प्रविण गजानन जमधाडे
सहाय्यक शिक्षक
श्री अ खि नॅशनल हायस्कूल व कनिष्ठ महाविद्यालय, खामगाव, ता खामगाव, जि बुलढाणा
إرسال تعليق