तुळसी विवाहाचे आध्यात्मिक लाभ
“तुलसि श्रीसखि शुभे पापहारिणि पुण्यदे ।नमस्ते नारदनुते नारायणमनःप्रिये ॥”
तुलसीस्तोत्र, श्लोक १५
अर्थ:हे तुळसी माता, आपण लक्ष्मीदेवींच्या सखी, शुभ देणाऱ्या, पापांचा नाश करणाऱ्या आणि पुण्य देणाऱ्या आहात. नारद ऋषींनी ज्यांची स्तुती केली, त्या श्रीनारायणांना आपण प्रिय आहात. आपणांस नमस्कार.
परिचय : हिंदू धर्मात तुळसीला देवीचे स्थान दिले गेले आहे. सामान्यतः तिला “तुळसी माता” म्हणून पूजले जाते. कार्तिक शुक्ल पक्षातील द्वादशीपासून पौर्णिमेपर्यंत तुळसीला कन्या रूपात पूजून भगवान विष्णूंच्या शालिग्राम रूपाशी किंवा बालकृष्णाच्या मूर्तीसोबत तिचा विवाह केला जातो.
प्राचीन काळात बालविवाहाची प्रथा असल्यामुळे हा विवाह सोहळा आजही एक पवित्र पूजन उत्सव म्हणून साजरा केला जातो. *विष्णु पुराण* आणि *पद्म पुराण* यांसह अनेक ग्रंथांमध्ये तुळसी विवाहाचा उल्लेख आढळतो.
दरवर्षी तुळसी विवाह का करावा?
१. तुळसी विवाह हे एक पवित्र व्रत मानले जाते. हे व्रत केल्याने कन्यादानाचे पुण्यफळ मिळते.
२. या व्रताने सर्व मनोकामना पूर्ण होतात आणि वैवाहिक जीवनातील अडथळे दूर होतात. उत्तम संततीची प्राप्ती होते.
३. विवाहित स्त्रीने तुळसी विवाह अवश्य करावा, असे मानले जाते. त्यामुळे तिला अखंड सौभाग्य लाभते.
४. घरातील कन्येला श्रीकृष्णासारखा आदर्श वर मिळावा, या भावनेतून तुळसी विवाह केला जातो.
५. तुळसी विवाहानंतर चातुर्मासातील सर्व व्रते पूर्णत्वास जातात.
६. विवाह संस्कारांचे महत्त्व भावी पिढीला कळावे म्हणून प्रत्येकाने आपल्या घरी हा उत्सव भावपूर्वक साजरा करावा.
**तुळसीचे महत्त्व :**
हिंदू धर्मात पापांच्या नाशासाठी तुळसीचे विशेष स्थान आहे. ती केवळ आध्यात्मिक दृष्ट्याच नव्हे, तर आयुर्वेदिक दृष्टीनेही अत्यंत गुणकारी आहे.
१. तुळसी ही बहुगुणी औषधी वनस्पती असून देवपूजा आणि श्राद्धकर्मात तिचा वापर अनिवार्य मानला आहे.
२. गळ्यात तुळशीची माळ धारण करणे हे धर्मनिष्ठा आणि पुण्याचे प्रतीक आहे.
३. भगवान विष्णूंना तुळसी अत्यंत प्रिय आहे. तुळशीच्या पानांनी केलेली पूजा त्यांना अत्यंत आनंद देते.
४. तुळसी पूजनाशिवाय दैनिक पूजा अपूर्ण मानली जाते.
५. ज्याच्या शरीरावर मृत्युसमयी तुळशीचे पान ठेवले जाते, तो वैकुंठ प्राप्त करतो, अशी श्रद्धा आहे.
६. तुळसी दूषित वायू शोषून जीवनदायिनी वायू सोडते, त्यामुळे वातावरण शुद्ध राहते. हे वैज्ञानिक दृष्ट्याही सिद्ध झाले आहे. म्हणूनच प्रत्येक घरात किंवा खिडकीत तुळसी वृंदावन ठेवण्याची प्रथा आहे.
तुळसी विवाहाचे आध्यात्मिक लाभ मिळविण्याची साधना :
१. तुळसी विवाहाची तयारी करताना ही भावना ठेवावी की हा श्रीलक्ष्मी आणि श्रीविष्णूंचा विवाह आहे.
२. श्रीलक्ष्मी व श्रीविष्णू यांच्या चरणी प्रार्थना करावी – “हा पवित्र विवाह भावपूर्वक पार पाडण्यासाठी कृपा करा.”
३. विवाह काळात घाई, तणाव आणि चिडचिड टाळून मन प्रसन्न ठेवावे. त्यामुळे विवाह अधिक भावपूर्ण होतो.
४. सर्व तयारी आधीच नियोजित करून शक्य तितक्या लोकांचा सहभाग घ्यावा.
५. विवाहानंतर श्रीलक्ष्मी-नारायणाच्या चरणी कृतज्ञतेची भावना व्यक्त करावी.
संध्याकाळीच तुळसी विवाह का करतात?
तुळसी विवाह सामान्यतः संध्याकाळी म्हणजे *गोधूलि बेला*त केला जातो. या काळात प्रबोधिनी एकादशीच्या दिवशी श्रीविष्णू योगनिद्रेतून जागृत होतात आणि सृष्टीच्या कार्याची पुनः सुरुवात करतात, अशी मान्यता आहे.
या कालखंडात वातावरणात श्रीविष्णू व लक्ष्मी तत्त्व अत्यंत सक्रिय असतात. या दोन्ही तत्त्वांचा लाभ मिळावा म्हणून संध्याकाळी तुळसी विवाहाचा विधी करण्यात येतो.
तुळसी विवाहाचा बदलता स्वरूप :
आजच्या काळात या पवित्र सोहळ्यात भावनांपेक्षा दिखाऊपणाला अधिक प्राधान्य दिले जाते. विजेच्या झगमगाटात, कृत्रिम सजावट, फिजूलखर्च, फटाके आणि बुफे भोजन यांसारख्या प्रथांमुळे या पूजनोत्सवाचा आध्यात्मिक गाभा हरवतो आहे.
तुळसी विवाह ही भारतीय संस्कृतीची एक विलक्षण ओळख आहे. या उत्सवामागील खरी भावना आणि ज्ञान समजून घेऊन तो भावपूर्वक साजरा केल्यास आपल्या संस्कृतीचे संवर्धन साध्य होईल.
.संदर्भ :सनातन संस्थेचे ग्रंथ आणि इतर धार्मिक ग्रंथ
إرسال تعليق